Xác định việc triển khai, thực hiện Luật Nghĩa vụ quân sự và Luật Dân quân tự vệ là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công tác quốc phòng, quân sự địa phương, những năm qua, cấp ủy, chính quyền các cấp tỉnh Gia Lai, nòng cốt là Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, Ban Chỉ huy quân sự các cấp với chức năng là cơ quan tham mưu quản lý nhà nước về công tác quân sự, quốc phòng đã kịp thời tham mưu với Cấp ủy, HĐND, UBND các cấp quán triệt, triển khai, tổ chức thực hiện các nghị quyết, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước liên quan đến thực hiện nghĩa vụ quân sự (NVQS) và dân quân tự vệ (DQTV) trên địa bàn, qua đó góp phần thực hiện hiệu quả nhiệm vụ quốc phòng an ninh, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh.

Trên cơ sở văn bản hướng dẫn của UBND tỉnh, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh,UBND các cấp đã kịp thời ban hành nhiều văn bản triển khai thực hiện, nhất là căn cứ Luật DQTV năm 2019 và các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, Ban Chỉ huy quân sự cấp huyện, cấp xã đã tham mưu cho UBND cùng cấp xây dựng Đề án, kế hoạch tổ chức lực lượng, huấn luyện, hoạt động và bảo đảm chế độ chính sách cho DQTV trên địa bàn tỉnh Gia Lai giai đoạn 2021-2025 trình HĐND cùng cấp phê duyệt và triển khai thực hiện; đồng thời, trình HĐND tỉnh ban hành quy định mức hưởng phụ cấp hằng tháng của Thôn đội trưởng và mức trợ cấp ngày công lao động đối với dân quân khi làm nhiệm vụ trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Công tác diễn tập phòng thủ các cấp, tổ chức hội thi, hội thao được thường xuyên quan tâm. Phối hợp tốt với các sở, ban, ngành, địa phương, cơ quan, tổ chức, các cơ quan thông tin, báo, đài tuyên truyền, phổ biến Luật DQTV, Luật NVQS bằng nhiều hình thức khác nhau, nội dung đa dạng, phong phú tạo sự chuyển biến về nhận thức, trách nhiệm, năng lực lãnh đạo, quản lý của cấp ủy, chính quyền, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội trong thực hiện Luật NVQS, Luật DQTV.

Theo báo cáo kết quả giám sát của Ban Pháp chế HĐND tỉnh, trong giai đoạn 2021-2024, đối với việc thực hiện Luật NVQS: Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh đã làm tốt công tác tham mưu cho UBND tỉnh, đồng thời hướng dẫn các huyện, thị xã, thành phố chỉ đạo Ban Chỉ huy quân sự cùng cấp tổ chức triển khai thực hiện tốt Luật NVQS. Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh đã tham mưu Hội đồng NVQS tỉnh chỉ đạo Hội đồng NVQS cấp huyện, cấp xã làm tốt công tác tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức cùng cấp lãnh đạo, chỉ đạo, quán triệt công tác đăng ký, quản lý nguồn công dân sẵn sàng nhập ngũ theo quy định và thực hiện có hiệu quả công tác tuyển quân hàng năm. Các địa phương đã chủ động lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện đúng quy trình các bước tuyển chọn, gọi công dân nhập ngũ, nhất là thực hiện tốt phương châm “3 cử (Chính quyền, đoàn thể, gia đình và công dân bình cử), 4 công khai (Công khai công dân đủ điều kiện sức khỏe, công dân trúng tuyển NVQS, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của gia đình và thanh niên)” trong tuyển chọn gọi công dân nhập ngũ. Việc sơ tuyển sức khỏe tại cấp xã và khám tuyển tại cấp huyện đã được Hội đồng khám sức khỏe tổ chức và triển khai thực hiện chặt chẽ, phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Chất lượng tuyển quân hàng năm được nâng lên, việc giao nhận quân đảm bảo thời gian, nghi lễ trang trọng. Giai đoạn 2021-2024, đã thực hiện hoàn thành 100% chỉ tiêu giao quân của tỉnh. Các chế độ chính sách và công tác hậu phương đối với hạ sỹ quan, binh sỹ xuất ngũ và thân nhân được quan tâm thực hiện theo quy định.

Đối với việc thực hiện Luật DQTV: Trên cơ sở Quyết định giao chỉ tiêu của UBND tỉnh, hướng dẫn của Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, các địa phương, cơ quan, đơn vị đã tổ chức thực hiện đăng ký, quản lý công dân trong độ tuổi thực hiện nghĩa vụ tham gia DQTV và tiến hành tuyển chọn vào lực lượng DQTV bảo đảm chặt chẽ, đúng nguyên tắc, đúng quy trình, bảo đảm tính dân chủ, công khai, công bằng, tuyển chọn những công dân có đủ tiêu chuẩn theo đúng quy định, nhất là về chính trị và sức khỏe; tổ chức đơn vị dân quân được bố trí gọn theo địa bàn thôn, làng, tổ dân phố theo chỉ đạo của Quân khu. Đến tháng 10/2024, tổng số DQTV toàn tỉnh đạt 1,35% so với dân số; cán bộ Ban CHQS cấp xã, cơ quan, tổ chức thường xuyên được củng cố, kiện toàn, bố trí đủ chức danh theo quy định.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được nêu trên, thực tế tổ chức triển khai thực hiện Luật NVQS và Luật DQTV vẫn còn một số tồn tại, hạn chế, bất cập nhất định như: 

- Đối với Luật NVQS: Công tác quản lý nguồn thực lực công dân trong độ tuổi sẵn sàng nhập ngũ còn gặp một số khó khăn, thường xuyên biến động như: Việc quy định về giấy đăng ký NVQS và thông báo sinh viên về tại địa phương đối với các trường không rõ ràng, gây khó khăn cho việc đăng ký, quản lý (có trường cần giấy đăng ký NVQS lần đầu, có trường không cần); hầu hết các cơ sở đào tạo không có thông báo về địa phương sinh viên khi tốt nghiệp, sinh viên lưu ban, nợ môn phải học tiếp, sinh viên bị đuổi học vì vi phạm; một số công dân làm ăn xa, vắng mặt ở địa phương nhiều năm hoặc chuyển khẩu đi đến nơi khác không đăng ký di chuyển NVQS; một bộ phận thanh niên trong độ tuổi nhập ngũ có hành vi trốn tránh không thực hiện NVQS thông qua các biểu hiện như: Sử dụng một số loại thuốc để làm sai lệch kết quả khám sức khỏe của bản thân (huyết áp, tim mạch…), cố tình xăm hình, xăm chữ lên người để trốn tránh thực hiện NVQS; Chất lượng công dân trong độ tuổi thực hiện NVQS về sức khỏe (như bị cận, tim mạch), chất lượng và trình độ văn hóa cấp 1 có xu hướng gia tăng hàng năm, vẫn còn tình trạng thanh niên chưa đọc thông và viết thạo chữ tiếng Việt; tỷ lệ công dân tạm hoãn nhập ngũ theo quy định tại điểm g khoản 1 Điều 41 Luật NVQS chiếm tỷ lệ cao, đã ảnh hưởng lớn đến nguồn sẵn sàng nhập ngũ; Việc giải quyết tạo công ăn việc làm cho quân nhân sau khi hoàn thành NVQS tại các địa phương chưa nhiều.

- Đối với Luật DQTV: Một số chính sách hiện nay chưa được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp yêu cầu nhiệm vụ và tình hình thực tế như: Chưa đưa vào quy định kinh phí bảo đảm cho việc đăng ký công dân trong độ tuổi DQTV và kinh phí tổ chức khám sức khỏe cho công dân thực hiện nghĩa vụ tham gia DQTV như quy định khoản 2 Điều 38 Luật DQTV, dẫn đến khó khăn cho các địa phương tổ chức thực hiện. Việc áp dụng mức tiền ăn đối với dân quân khi làm nhiệm vụ tại một số xã được khảo sát chưa đảm bảo theo Nghị quyết số 285/NQ-HĐND của HĐND tỉnh. Mức phụ cấp hàng tháng của Thôn đội trưởng và mức trợ cấp ngày công lao động đối với dân quân khi làm nhiệm vụ tại Nghị quyết số 131/NQ-HĐND ngày 10/12/2020 của HĐND tỉnh còn thấp chưa tương xứng với yêu cầu, nhiệm vụ quân sự, quốc phòng trong tình hình mới, cũng như chưa tăng theo lộ trình chính sách cải cách tiền lương hiện nay.

Để khắc phục các tồn tại, hạn chế, bất cập nêu trên và triển khai thực hiện tốt Luật NVQS và Luật DQTV trong thời gian tới cần tập trung vào một số giải pháp sau:

Một là, đối với trung ương: Chính phủ cần sớm ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung chế độ phụ cấp các chức danh: Chỉ huy trưởng, Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy quân sự cấp xã, Thôn đội trưởng và mức trợ cấp ngày công lao động đối với dân quân khi làm nhiệm vụ tại Nghị định số 72/2020/NĐ-CP ngày 30/6/2020 của Chính phủ nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ quân sự, quốc phòng trong tình hình mới, ổn định đời sống, an tâm công tác; Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành quy định cụ thể việc chuyển đăng ký di chuyển NVQS đối với sinh viên trong độ tuổi thực hiện NVQS tham gia học tại các trường cao đăng, đại học trước khi nhập học và sau khi tốt nghiệp ra trường.

Hai là, UBND tỉnh chỉ đạo Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh bổ sung kinh phí bảo đảm cho việc đăng ký công dân trong độ tuổi DQTV và kinh phí tổ chức khám sức khỏe cho công dân thực hiện nghĩa vụ theo quy định khoản 2 Điều 38 DQTV tại Đề án của UBND tỉnh Gia Lai về tổ chức lực lượng, huấn luyện, hoạt động và bảo đảm chế độ, chính sách cho Dân quân tự vệ trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021-2025 để trình HĐND tỉnh xem xét, quyết định nhằm đảm bảo kinh phí cho các địa phương tổ chức thực hiện; chỉ đạo Sở Y tế hướng dẫn Hội đồng NVQS các huyện, thành phố, thị xã bố trí đủ bác sỹ chuyên khoa (nhất là các khoa tâm thần kinh, khoa mắt) và các trang bị cần thiết để làm tốt hơn việc khám và kết luận về sức khoẻ cho công dân nhập ngũ; hạn chế thấp nhất việc đổi quân, trả quân vì lý do sức khỏe; chỉ đạo Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các địa phương rà soát số thanh niên trong độ tuổi sẵn sàng nhập ngũ có trình độ văn hóa cấp 1 để có kế hoạch phổ cập trình độ học vấn.

Ba là, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh nắm chắc tình hình, kịp thời tham mưu với Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh tiếp tục thực hiện tốt Luật NVQS và Luật DQTV trên địa bàn tỉnh, nhất là đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật và tăng cường biện pháp trong thực hiện tuyển quân; nâng cao chất lượng cán bộ quân sự cơ sở, xây dựng lực lượng và huấn luyện DQTV. Làm tốt vai trò nòng cốt, cũng như tăng cường công tác hướng dẫn, thanh tra, kiểm tra việc triển khai thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 285/NQ-HĐND ngày 08/12/2021 của HĐND tỉnh về phê chuẩn Đề án tổ chức lực lượng, huấn luyện hoạt động và bảo đảm chế độ chính sách cho DQTV giai đoạn 2021 - 2025. Triển khai thực hiện kế hoạch đào tạo cán bộ Ban Chỉ huy quân sự cấp xã trình độ trung cấp, cao đẳng, đại học ngành quân sự cơ sở giai đoạn 2021-2025 theo Đề án 799 của Thủ tướng Chính phủ.

Bốn là, UBND các huyện, thị xã, thành phố cần thường xuyên quan tâm chỉ đạo và tạo điều kiện cho Ban Chỉ huy quân sự các huyện, thị xã, thành phố trong việc triển khai thực hiện Luật NVQS và Luật DQTV trên địa bàn; chỉ đạo Công an huyện phối hợp với Ban Chỉ huy quân sự cùng cấp thực hiện tốt Quyết định số 06/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030 nhằm đăng ký, quản lý công dân trong độ tuổi sẵn sàng nhập ngũ tốt hơn. Chỉ đạo các xã, phường, thị trấn thực hiện nghiêm chế độ đăng ký công dân sẵn sàng nhập ngũ, đăng ký quản lý lực lượng dân quân tự vệ; thường xuyên rà soát, kiểm tra, phúc tra theo quy định. Quản lý tốt công dân chuyển đi, chuyển đến, nhất là nguồn thanh niên đủ tuổi tham gia nghĩa vụ quân sự; từ đó, giảm dần số thanh niên vắng mặt không có lý do. Xây dựng, nâng cao chất lượng của lực lượng dân quân tự vệ. Quan tâm thực hiện chính sách đào tạo nghề, tạo điều kiện bố trí việc làm cho quân nhân hoàn thành nghĩa vụ quân sự trở về địa phương và coi đây là lực lượng nòng cốt của địa phương tham gia giữ gìn trật tự, an ninh khi được huy động./.