Trong những năm qua công tác thu ngân sách của tỉnh ta luôn hoàn thành vượt nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh. Tuy nhiên, tình trạng thất thu thuế, nợ đọng thuế còn lớn và có xu hướng tăng cao hàng năm. Năm 2010 nợ đọng thuế là 277 tỷ đồng, tăng 17,35% so với năm 2009 thì đến năm 2012 số nợ đọng thuế mà kiểm toán xác định đã tăng lên 694,263 tỷ đồng, đây là khoản nợ thuế rất lớn bằng 21% tổng thu ngân sách theo nghị quyết của HĐND tỉnh năm 2014. Qua số liệu này chứng tỏ hiệu quả chống thất thu, nợ đọng thuế chưa cao, việc xử lý các tổ chức, cá nhân vi phạm quy định về thuế còn chậm, xử lý chưa nghiêm đã tạo ra tiền lệ xấu, hiệu ứng lây lan không lành mạnh trong lĩnh vực thuế. Theo báo cáo kết luận và kiến nghị của Kiểm toán nhà nước và thông tri của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ đánh giá; công tác quản lý thuế, đôn đốc thu hồi nợ đọng thuế chưa hiệu quả, hiện tượng tiêu cực của một số ít cán bộ thuế đã tác động không nhỏ đến việc thất thu, chậm thu ngân sách nhà nước hàng năm.
Năm 2014 cũng là năm còn nhiều khó khăn và thực hiện các chính sách thuế mới, chính vì vậy, lần đầu tiên HĐND tỉnh quyết định giảm thu NSNN trên địa bàn so với số đã thu năm trước là 9 %, (từ 3600 tỷ đồng xuống 3.250 tỷ đồng) và lại tiếp tục giảm thu 380,7 tỷ đồng do chính sách mới, không thu thuế GTGT đối với nông sản chưa qua chế biến ở khâu thương mại. Như vậy, tổng số hụt thu rất lớn so với năm 2013, do đó sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến nhiệm vụ, đầu tư phát triển, tăng trưởng của tỉnh ta, nếu không bù đắp được khoản hụt thu này. Vấn đề đáng lo ngại nữa là; thu NSNN 4 tháng đầu năm 2014 giảm 15,3% so với cùng kỳ năm 2013. Riêng số thu do cơ quan thuế quản lý đạt 32,9% dự toán HĐND tỉnh giảm 19% , duy nhất khoản thu từ lệ phí trước bạ tăng 7,3% so với cùng kỳ. Một số lĩnh vực, doanh nghiệp trọng điểm có số thu lớn cũng giảm mạnh như: Nguồn thu từ DN NNTW 4 tháng đầu năm 2014 đạt 269,6 tỷ đồng, giảm 24,6% so với cùng kỳ; trong khi đó số thu từ các doanh nghiệp cũng đã giảm mạnh từ năm 2013 ; Công ty CPHAGL năm 2012 nộp 253,8 tỷ đồng năm 2013 nộp 52,3 tỷ đồng; Công ty xây lắp An Phú Gia Lai năm 2012 nộp 42 tỷ đồng, năm 2013 nộp 28,7 tỷ đồng; Công ty CP Quốc Cường nộp giảm 17 tỷ đồng so với cùng kỳ; Công ty CP khoáng sản Gia Lai nộp giảm 12,1 tỷ đồng … Bên cạnh những nguyên nhân khách quan như: Nền kinh tế gặp nhiều khó khăn từ những năm trước, giá cả nông sản không ổn định, xu thế giảm, các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong sản xuất và kinh doanh, do cơ chế chính sách v.v…Tuy nhiên, dư luận quan tâm liệu có sự bất thường và “vẽ đường cho hươu chạy”? Tại sao ngành thuế lại để nhiều doanh nghiệp chiếm dụng tiền thuế lớn, chậm phát hiện để ngăn chặn kịp thời? Cụ thể như năm 2013 chi nhánh CT Việt Tân chiếm dụng 7,25 tỷ đồng, DNTN Phương Hồng 6,88 tỷ đồng, CT TNHH 1 thành viên Đại Thành Phát 13 tỷ đồng, CT Hà Sơn 5,38 tỷ đồng…Hoặc DN chiếm dụng lớn tiền thuế của ngân sách khi phát hiện thì doanh nghiệp, hộ kinh doanh đã trốn hoặc phá sản, vỡ nợ hoặc thành lập mới “công ty con” là người thân của chính công ty, doanh nghiệp đã phá sản này để xù nợ tiền thuế. DNTN Hàn Quốc nợ 5.841 triệu đồng đã bỏ trốn, DNTN ViLaCo bị thu hồi hoàn thuế 3.702 triệu đồng cũng đã bỏ trốn v.v…Tình trạng thất thu thuế trong nhiều lĩnh vực cũng là vấn đề mà kiểm toán nhà nước đánh giá, kiến nghị ; thất thu thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường, tiền thuê đất đối với khai thác tài nguyên khoáng sản là không nhỏ biểu hiện như: Kê khai nộp thuế thấp hơn rất nhiều so với khối lượng thực tế khai thác, bán ra. Khai thác cát, than bùn…. trái phép với sản lượng rất lớn nhiều năm nay trên địa bàn một số huyện mà không thu được ngân sách. Mặt khác, các cơ quan chuyên môn chưa kịp thời tham mưu trình UBND tỉnh điều chỉnh ban hành gía tính thuế tối thiểu, phù hợp với giá thị trường của một số loại tài nguyên cũng gây nên thất thu. Công tác quản lý các khoản thu về đất còn nhiều bất cập, lỏng lẻo làm chậm thu, thất thu lớn ngân sách. Chỉ riêng trên địa bàn thành phố Pleiku số tiền chuyển mục đích SDĐ chưa thu được là 102 tỷ đồng. Trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều doanh nghiệp, công ty, hộ gia đình…chưa thực hiện nghĩa vụ các khoản thu về đất nhất là chuyển đổi mục đích sử dụng đất trái phép. Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm về thuế tuy đã nỗ lực và tích cực nhưng vẫn còn nhiều lỗ hổng làm thất thu ngân sách; Năm 2012 kiểm toán kiểm tra đối chiếu tại các chi cục thuế đã xác định số tăng phải nộp ngân sách là 15, 6 tỷ đồng. Kiểm tra tại 8 huyện cấp mới giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh 2042 hộ nhưng cơ quan thuế chỉ lập bộ và quản lý mã số thuế 909 hộ cũng làm thất thu ngân sách. Hiện nay trên địa bàn tỉnh ta các thủ đoạn trốn thuế và gian lận thuế không ngừng gia tăng, đa dạng và ngày càng tinh vi và phức tạp như; kê khai thu nhập giảm để nộp thuế ít, khai lỗ để trốn thuế, lập công ty “ma” để tự in hóa đơn thuế giá trị gia tăng (GTGT) thực hiện mua, bán, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp để khấu trừ thuế GTGT, chiếm đoạt tiền hoàn thuế. Đáng chú ý, dù làm ăn thua lỗ trong thời gian dài nhưng nhiều DN vẫn không ngừng mở rộng đầu tư. Bên cạnh đó, việc các công ty trốn thuế thông qua hình thức xin phá sản trong khi những người thân trong gia đình lại đứng tên thành lập công ty khác lại đăng ký đúng ngành nghề đã tuyên bố phá sản; việc khách hàng không có nhu cầu lấy hoá đơn khi sử dụng dịch vụ tại các nhà hàng, khách sạn, dịch vụ ăn uống, giải trí dẫn đến việc thất thu cả thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp.. cũng là vấn đề đáng quan tâm và dư luận đặt ra, liệu có “thuế ngầm”?
Để hoàn thành tốt nhiệm vụ thu, chi ngân sách, nhất là bù đắp khoản hụt thu, đảm bảo mức đầu tư cho tăng trưởng kinh tế, hoàn thành các chỉ tiêu KT-XH năm 2014 theo nghị quyết của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh và HĐND tỉnh. Ngành thuế cần thực hiện đồng bộ, quyết liệt các giải pháp ,đẩy mạnh việc thực hiện thanh tra, kiểm tra chống thất thu thuế nhất là kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế. Đặc biệt triển khai thực hiện đồng bộ các biện pháp quản lý nợ, thu hồi nợ đọng thuế, tập trung bám sát những DN nợ thuế lớn. Giao chỉ tiêu thu nợ cụ thể cho từng đơn vị, cá nhân, rà soát, phân loại nợ, để kịp thời đôn đốc, nhắc nhở người nộp thuế, áp dụng các biện pháp nghiệp vụ cưỡng chế nợ thuế. Ngành thuế cần có quy chế phối hợp chặt chẽ với cơ quan công an và các cơ quan có liên quan nhằm tiến hành điều tra, khởi tố các tổ chức, cá nhân có hành vi gian lận về thuế giá trị gia tăng để xử lý nghiêm các sai phạm cũng như răn đe, thiết lập lại trật tự kinh doanh, chấp hành pháp luật thuế ở các địa phương. Hoạt động xử lý vi phạm, cưỡng chế thuế nghiêm minh, công bằng cũng sẽ làm hạn chế các hành vi gian lận về thuế. Bên cạnh các giải pháp tháo gỡ khó khăn, khuyến khích sản xuất ưu đãi kêu gọi đầu tư v.v…Ngành Thuế cũng cần công khai thông tin người nợ thuế, DN có hành vi trốn thuế, gian lận thuế, những DN sử dụng hoá đơn bất hợp pháp trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tăng cường công tác rà soát, kiểm tra để nắm chắc đối tượng thu và nguồn thu trên địa bàn để tránh tình trạng bỏ sót nguồn thu. Kịp thời triển khai chính sách tăng thuế mới trong một số lĩnh vực. Đồng thời, phải thường xuyên nâng cao năng lực hoạt động và phẩm chất, đạo đức của công chức quản lý thuế, cùng với thủ tục công khai, rõ ràng là yếu tố có tác động không nhỏ đến ý thức thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế và các hành vi gian lận sẽ khó có cơ hội thực hiện và ngược lại. Cơ quan tài chính, thuế, quản lý thị trường, hải quan phải tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả sự chỉ đạo, điều hành của Tỉnh uỷ, UBND tỉnh về nhiệm vụ thu ngân sách nhà nước trên địa bàn, sẽ góp phần quan trọng để hoàn thành mục tiêu nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội đảm bảo quốc phòng an ninh năm 2014.
Đinh Duy