Căn cứ vào nội lực, thực trạng khó khăn và đúc kết kinh nghiệm, Thường trực và các ban HĐND tỉnh Gia Lai thường bàn bạc để đưa ra cách làm phù hợp, đạt hiệu quả cao nhất khi quyết định và giám sát lĩnh vực đầu tư công.
Công tác quyết định và giám sát đầu tư công của HĐND tỉnh Gia Lai nhiều năm qua đã góp phần tích cực vào sự nghiệp phát triển KT - XH, bảo đảm QP - AN của địa phương. Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế, yếu kém: quyết định đầu tư còn dàn trải; một số dự án, công trình đầu tư thiếu đồng bộ; chưa chủ động về vốn cũng như chưa chính xác khi xem xét và quyết định đầu tư, dẫn đến có dự án, công trình có vốn sẵn nhưng chưa thực hiện nên bị cắt vốn, nhưng cũng có dự án, công trình đang thực hiện hoặc đã hoàn thành đưa và sử dụng nhưng thiếu vốn. Công tác giám sát chưa đáp ứng hết được yêu cầu thực tế cả về số lượng và chất lượng, dẫn đến những góp ý, kiến nghị biện pháp tháo gỡ từ HĐND chưa kịp thời nên hiệu quả đầu tư công thấp. Nguyên nhân do cơ cấu cấp ủy Đảng trong HĐND tỉnh chưa đủ mạnh; Thường trực, thành viên các ban và các đại biểu HĐND hầu hết hoạt động kiêm nhiệm, trình độ, năng lực các đại biểu HĐND chưa đồng đều; sự phối hợp giữa UBND và Thường trực, các ban HĐND tỉnh chưa thực sự chặt chẽ; đội ngũ chuyên viên tham mưu, giúp việc cho HĐND còn thiếu nhiều, lại chỉ được đào tạo một chuyên ngành cụ thể nên việc tham mưu, đề xuất cũng như phát hiện vấn đề, nhất là trong lĩnh vực đầu tư công còn nhiều hạn chế…
Căn cứ vào nội lực, thực trạng khó khăn và đúc kết kinh nghiệm từ nhiều năm trước, Thường trực, các ban HĐND tỉnh thường bàn bạc để đưa ra cách làm phù hợp, đạt hiệu quả cao nhất có thể khi quyết định và giám sát, nhất là trong lĩnh vực đầu tư công. Đối với công tác quyết định đầu tư công hàng năm, Thường trực phân công cho Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh tổ chức thẩm tra các tờ trình của UBND tỉnh. Kết quả thẩm tra thể hiện rõ chính kiến của Ban, góp phần làm rõ những vấn đề mấu chốt, những nội dung chưa phù hợp với nghị quyết của HĐND, với quy định pháp luật. Nhiều vấn đề qua thẩm tra được điều chỉnh trước khi trình ra kỳ họp và một số vấn đề gợi mở, cung cấp thông tin cho đại biểu HĐND xem xét, thảo luận và biểu quyết tại kỳ họp đạt hiệu quả.
Trước khi tổ chức đợt giám sát chuyên đề về đầu tư công, đoàn giám sát tổng hợp thông tin từ nhiều kênh (kế hoạch phân bổ vốn đầu tư công cho các dự án, công trình trên địa bàn; thông tin đại chúng; phản ánh của dư luận xã hội và cử tri…) nhằm phân tích, lựa chọn trọng tâm, trọng điểm cần tập trung giám sát (mục đích - yêu cầu, nội dung, đối tượng chịu sự giám sát, hình thức giám sát, biện pháp tổ chức thực hiện, lịch trình làm việc).
Quyết định thành lập đoàn, lập kế hoạch giám sát cùng đề cương yêu cầu báo cáo giám sát. Trong đó, phân công nhiệm vụ cho từng thành viên của đoàn giám sát; xác định trách nhiệm, lợi ích chung giữa cơ quan giám sát và đối tượng giám sát để xây dựng tinh thần, thái độ hợp tác trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Các quyết định, kế hoạch và đề cương này được gửi đến các cơ quan liên quan sớm hơn thời hạn luật định và yêu cầu gửi báo cáo về Ban KT - NS; đồng thời Ban cập nhật các văn bản QPPL liên quan, nhằm kịp thời cung cấp cho các thành viên đoàn giám sát có một khoảng thời gian nghiên cứu trước.
Đoàn giám sát chia thành hai có đầy đủ thành phần, phương tiện cần thiết để thực hiện (mỗi đoàn nhỏ gồm có Trưởng hoặc Phó trưởng ban HĐND làm Trưởng đoàn, một nửa thành viên ban và các thành phần mời tham dự, một chuyên viên cùng các phương tiện kỹ thuật khác). Với mục đích trong cùng một thời gian giám sát được nhiều đơn vị, nhiều địa điểm hơn. Cuối đợt giám sát, các chuyên viên tổng hợp và lập dự thảo báo cáo kết quả giám sát trên toàn tỉnh để đoàn họp tổng kết, hoàn chỉnh báo cáo giám sát.
Quá trình giám sát, đặc biệt chú tâm những vấn đề trọng tâm, trọng điểm, nghe các đơn vị, địa phương báo cáo tình hình thực hiện và kết quả đầu tư từ khâu chuẩn bị đầu tư (chủ trương đầu tư, điều tra khảo sát, lập dự án đầu tư, thẩm định, chuẩn bị vốn, quyết định đầu tư…); thực hiện đầu tư (công tác chuẩn bị mặt bằng, thiết kế - dự toán phê duyệt thi công xây dựng, thiết bị công nghệ, tiến độ thi công và giải ngân, chất lượng công trình, vận hành thử nghiệm…) đến kết thúc đầu tư đưa dự án vào khai thác sử dụng (công tác nghiệm thu bàn giao, vận hành, bảo hành công trình, quyết toán vốn đầu tư…). Nghe giải trình một số chất vấn của đoàn để tổng hợp, đánh giá các mặt được và chưa được cùng nguyên nhân, sự tuân thủ pháp luật và nghị quyết HĐND về đầu tư, trách nhiệm các bên liên quan cũng như hiệu quả đầu tư.
Khai thác thêm năng lực và thông tin tại chỗ, đoàn giám sát kết hợp tổ chức tham vấn ý kiến của nhân dân, của tổ đại biểu HĐND tỉnh, Thường trực và Ban Kinh tế - Xã hội HĐND tại địa phương nơi đoàn giám sát đến làm việc. Ngoài ra, còn tổ chức khảo sát thực địa, kiểm tra và so sánh tiến độ, chất lượng thi công với các thủ tục hồ sơ liên quan đến từng dự án (có sử dụng kết quả thanh tra, kiểm tra, kết luận của kiểm toán), nhằm đánh giá kết quả giám sát và đưa ra những kiến nghị sau giám sát chuẩn xác hơn. Từ kết quả giám sát, đoàn rút ra những kiến nghị, đề xuất nhằm chia sẻ những khó khăn của các đơn vị chịu sự giám sát và kiến nghị với Trung ương, với tỉnh những biện pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện đầu tư công; đồng thời cũng đề xuất với các cơ quan thẩm quyền thanh tra, xử lý những hành vi vi phạm pháp luật của các đơn vị thực hiện.
Thực tế cho thấy, để nâng cao chất lượng công tác quyết định và giám sát của HĐND tỉnh, trong đó có lĩnh vực đầu tư công, trước hết cần nghiên cứu, tổ chức nhân sự của HĐND theo hướng: tăng dần số đại biểu chuyên trách. Trước mắt, mỗi ban HĐND tỉnh phải có từ 2 - 3 đại biểu hoạt động chuyên trách. Dần dần quy định thành viên các ban đều phải hoạt động chuyên trách; đại biểu HĐND tỉnh phải không thuộc các cơ quan hành pháp và tư pháp để tránh tình trạng vừa đá bóng vừa thổi còi. Cơ cấu Trưởng và Phó các ban HĐND tỉnh đều hoạt động chuyên trách và nằm trong cấp ủy. Nghiên cứu tăng kinh phí hoạt động cho HĐND tỉnh, nhất là cho Thường trực, các ban, Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh, bảo đảm đủ điều kiện phục vụ mọi hoạt động của cơ quan dân cử địa phương. Mặt khác, cần tổ chức nhiều lớp tập huấn, học tập kinh nghiệm từ các tỉnh bạn nhằm nâng cao kỹ năng hoạt động cho đại biểu dân cử.
Thực tế cũng đặt ra yêu cầu sớm nghiên cứu ban hành Luật Giám sát của HĐND, trong đó quy định cụ thể hành lang pháp lý về quyền và nghĩa vụ của các cơ quan giám sát và chịu sự giám sát cùng với chế tài kèm theo. Trước mắt, cần có quy chế phối hợp giữa Thường trực HĐND và UBND tỉnh trong việc quyết định và điều chỉnh quy mô, tổng mức đầu tư nhằm cân đối nguồn lực đầu tư của tỉnh. Theo quy định này, các dự án (kể cả đã phân cấp) có phát sinh bổ sung quy mô vượt tổng mức đầu tư đều phải trình người quyết định đầu tư xem xét, quyết định; đối với các dự án phát sinh bổ sung từ 30% trở lên phải tổng hợp, báo cáo Thường trực HĐND tỉnh xem xét, quyết định. Hàng năm, Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh phải tham gia cùng các sở, ban, ngành về công tác chuẩn bị đầu tư cho năm sau, nắm bắt và tham gia góp ý trong việc xem xét, quyết định phân bổ nguồn vốn đầu tư đối với từng hạng mục, dự án, công trình.
Một vấn đề đặt ra nữa là Chính phủ và các bộ, ngành, Trung ương có giải pháp phân bổ sớm các nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia, vốn trái phiếu Chính phủ nói riêng và các nguồn vốn khác nói chung, để địa phương có đủ thời gian và chủ động thực hiện, tránh mùa mưa vùng Tây Nguyên.
Lê Ngọc Bửu
Trưởng ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh Gia Lai